Rawiri Matangi,
Ora tonu i ngā tau 1843-1844?
Read in language
Nō ngā hapū o Ngati Te Whiti, o Ngati Tawhirikura, tae atu hoki ki a Ngati Hamua me Ngati Mutunga a Matangi. I mōhiotia ai hoki a Matangi ko Rawiri Matangi Ruhau ko Ruahau ētahi atu ingoa ōna. Nō tōna iriiringa i huri ai tōna ingoa hei Rawiri. Ko ia nei te tamaiti a Te Ua rāua ko Mahanga, mokopuna ki a Aniwaniwa rāua ko Tawhirikura, nō konā anō e whanaunga ana hoki ki a Te Puni, ki a Wharepouri, ki a Ngatata, ki a Pomare hoki. Ko tana wahine ko Pikia Te Rangi, ā, ko te teina o tana wahine ko Tawhirikura Karopihia hei wahine ki a Hemi Parai, nō te Pā o Te Aro. Ko Kakea Te Rangi te tamāhine a Matangi rāua ko Pikia, ā, ko Manihera Te Ngatoru tā rāua tamaiti.
He mea pōwhiri ia ki te heke Te Niho-Puta i te tau 1824, i aratakina mai e Pomare mā ki Te Whanganui a Tara. Kātahi ka hoki atu Te Matangi ki Taranaki ā, hoki mai anō ki Waikanae i Te Heke Tama-te-uaua, i a Te Puni rāua ko Wharepouri i te tau 1832. Nā te pōwhiri mai a tana whanaunga a Te Mana ka heke mai ai a Te Matangi me tana tamaiti a Manihera Te Toru ki Pito-one, mahue ake ana te iwi ki Waikanae. Ka noho tuatahi ki te moutere o Matiu, ka hanga whare ai ki Ngauranga, ā, noho kāinga ana rātou ko Te Mana ki reira. I mua i te wehenga atu o Pomare ki Wharekauri i te tau 1835 ka kohaina e ia ngā takiwā o Pito-one me Ngauranga ki a Matangi, ā, ki a Mohi Ngaponga ko Paekawakawa me Te Aro. Nō mua atu te noho o Te Matangi me tana tamaiti ki Ngauranga, i te hekenga mai o Mohi Ngaponga rāua ko Hemi Parai i Waikanae. Nō muri i te hekenga nui o Ngati Tama rāua ko Ngati Mutunga ki Wharekauri i te tau 1835, ka hoki mai a Wharepouri i te Wairarapa ki Okiwi, ka pōwhiritia ia e Te Matangi kia noho ki Ngauranga. Nō muri mai ka hoki mai anō a Te Puni i te Wairarapa, ka pōwhiritia ia e Matangi kia noho ki Pito-one. Nā Te Matangi te Tiriti o Waitangi i haina ki Te Whanganui a Tara i te marama o Aperia 1840. I te whakawhitiwhitinga kōrero ki a Major Richmond mō te hoko i te whenua o Ngauranga, kīhai i whakaaea e Manihera Te Toru (te tamaiti a Matangi), nā te tino iti kē o te utu.
Nō te tau 1843 ka tuhi atu a Rawiri Matangi ki tana tamāhine i Ngāmotu, kia kaua e hokona atu ōna whenua, anō ngā whenua i Te Whanganui-a-Tara.
Ngā Tuhinga Kōrero:
- Wellington MB no. 1, p.94-96
- Wellington MB no. 1C, p.79
- Wellington MB no. 9 p.178
- Wellington MB no. 11 p.66 - whakapapa
- Otaki MB no. 6 p.53-54
- Ward, Alan. Maori customary interests in the Port Nicholson District 1820s to 1840s : an overview. Wellington : Waitangi Tribunal, 1998.
- Nga Tangata taumata rau : 1769-1869. Wellington : BWB, 1996. p.329
- Nga Waahi taonga o Te Whanganui-a-Tara : Maori Sites Inventory. Wellington : Wellington City Council, 1995.
- M50 Alexander Turnbull Library M.S. Papers 0083-193 Folder 193